В.С.Яковлев-Далан аатынан Кытаанах орто оскуолата
алын сүһүөх оскуола учуутала
Андреева Екатерина Гаврильевна
Кытаанах нэһилиэгэ, Чурапчы улууһа
Дорҕоонтон буукуба таһааран,
Буукубаттан тыл оҥорон,
Аахтыбыт биһиги суругу,
Бүтэрдибит букубаары.
Үтүө күнүнэн күндү оҕолор, төрөппүттэр, ыалдьыттар!
Бүгүн биһиэхэ үөрүүлээх күн.
Киэҥ суолга сирдээбит
Кэпсиир кэрэ Букубаар
Ааҕар буола үөрэммит
Букубаарбытын бутэрдибит,
Билбэтэхпитин билэммит
Билиибит-көрүүбүт үрдээтэ.
Балаҕан ыйыттан саҕалаан, ааҕарга суруйарга үөрэнэн кэллибит. Онтон бүгүн номнуо букубаарбыт кинигэтин бүтэрэн быраһаайдаһар күммүт үүннэ. Мантан ыла эһиги бэйэҕит сөбүлээбит кинигэлэргитин ааҕа сылдьыаххыт. Кинигэ биһиэхэ элбэҕи кэпсиир, элбэххэ үөрэтэр. Элбэх кинигэ аахтаххына, үгүһү өйдүөҥ, элбэҕи билиэҥ.
-Күндү оҕолор, убаастабыллаах төрөппүттэр! Балаҕан ыйын 1 кунугэр 9 кырачаан үөрэнээччи Кытаанаахха орто оскуолатыгар, билии-көрүү аартыгын арыйан, уһун-киэҥ суолга турунан, үөрэнэ киирбиттэрэ. Кинилэр 7 саастарын туоланнар, саҥа суумка сүгэннэр оскуола диэн дьиэҕэ, Билии дойдутугар айаҥҥа туруммуттара, үөрэнээччи үрдүк аатын сүкпүттэрэ.
Дьэ, маҥнайгы үөрэххэ ыҥырбыт кинигэбитин, букубаары кытта быраһаайдаьар күммүт үүннэ. Олох соторутааҕыта кырачаан дьоннорбут оскуола боруогун атыллаан маҥнайгы кылааска үөрэнэ кэлбиккит. Оттон билигин көрүҥ эрэ, хайдах курдук биһиги оҕолорбут улааппыттарый, уларыйбыттарый. Бу манна барытыгар эһиэхэ көмөлөстө, эһигини ааҕарга, суруйарга үөрэттэ, элбэх билиини ыларга кынаттаата маҥнайгы кинигэҕит «Букубаар». Бастакы доҕоргутунан, ааҕарга, суруйарга үөрэппит кинигэҕитинэн Букубаар буолбута. Ханнык баҕарар киһи бу билиигэ-көрүүгэ уһуйбут кинигэтин «Букубаарын» хаһан да умнубат. Эһиги эмиэ үйэ-саас тухары умнубаккыт буолуо дии саныыбын. Букубаар биһиэхэ араас сөбүлүүр кинигэлэрбитин ааҕарбытыгар олук уурда, кыах биэрдэ.
Билигин биһиги оҕолорбут хоһооннорун ааҕыахтара.
(монтаж)
Киирбиппит биһиги оскуолаҕа
Балаҕан ыйын бастакытыгар.
Бары суумка сүгэммит
Үөрэнээччи буолбуппут.
Биһиги ааҕар буолан
Букубаары бүтэрдибит.
Махтал баһыыба тылларын
Бастыҥ атаспытыгар
Бастакы кинигэбитигэр
Букубаар барахсаҥҥа этэбит.
Маладьыастар!
Бастакы кинигэбит
Букубаар барахсан.
Үөрэппит өҥөҕүн
Өрүүтүн өйдүөхпүт.
Баһыыба, баһыыба
Букубаар барахсан.
Ааҕарга, суруйарга үөрэппит
Букубаарбыт барахсанныын
Быраһаайдаһар буоллубут
Онно туохха үөрэммиппитин
Бары санаан ылыаҕыҥ.
(хоһооннорун ааҕаллар)
А – мин “А” диэни билэбин
Үөһэ өттө уһуктаах,
Алын өттө атахтаах,
Ортотунан туорайдаах.
О – олбуорга ооҕуй оҕус
Олус да улахан
Ооҕуй ороҕун оҥорбут
Ортотугар олорон
Одуулуур, маныыр эбит.
Мин “О” диэни билэбин,
Оҕуруо курдук төкүрүк,
Оҕурсу курдук бөкүнүк,
Уобуруччу курдук төгүнүк.
Ө – өгүрүк төгүрүк көрбүт
Өрүү сэргэх бэйэлээх
Өлүүтүн аһын ылаары
Тииҥчээммит эмиэ кэлбит.
У – уһуом, улаатыам
Улахан киһи буолуом,
Үлэһит бэрдэ дэтиэм
Удьуорбун салҕыам.
Ийэм тигэр туоһунан
Ыаҕыйаны, тууйаһы,
Сайын кэлиэ сотору
Отоннуохпут дии бары.
Үчүгэйдик үөрэниэҥ,
Өрүү биэһи эн ылыаҥ
Үгүс элбэх билиилэниэҥ,
Туйгун оҕо аатырыаҥ.
Хаатыҥкабын кэтэммин
Тоҥуу хаары кэһэбин,
Хайдахтаах да тымныыга
Тоҥор диэни билбэппин.
Өйдөрөйдүүн биһиги
Өрүү бииргэ сылдьабыт,
Өрөбүлгэ күөгүлүү,
Өнөр күөлгэ барыахпыт.
Петя, Паша уонна мин
Паровозтаан оонньуубут,
Петя буолла-паровоз,
Паша биһиги вагоммут.
Ё бу Е диэн буолбатах
Ёжик тахсар киниттэн,
Ё-бут Е-ттэн атына
Туочукалаах төбөтө.
Флажокпун ыламмын
Парадка мин тахсыаҕым,
Флажогум тэлээриэ,
Факел буолан умайыа.
Яша, Паша парадка
Шариктарын туппуттар,
Шариктара араастар,
Дьүһүннэрэ да атыттар.
С – самаан сайын буолан
Сибэккинэн симэннэ,
Сир дойдум тулата
Сыһыыалаас барыта.
К – куукулабын таптыыбын,
Кууһан олороммун
Кулгааҕар ыллыыбын,
Куукулабын утутабын.
Х – хааһынан аһаабыта
Ханна барыай?
Хааспыт уойбут,
Хаамара бытаарбыт.
Т – тоҥуу хаары тобулаан
Тобукпар дылы түстүм,
Тобус толору хаартан,
Түөрэҥнээн дьэ таҕыстым.
В – Валя вафлятын бүтэрэн,
Ваняны “бэрис” диир,
Көҥөс Ваня бэрсибэт,
Көҥөс буолар куһаҕан.
Ц – цаца цапля
Уһун атах, уһун тумус.
Баҕаны туппут,
Тотор буолбут.
- Оҕолорбут хоһооннорун наһаа үчүгэйдик аахтылар, ытыспытын таһынан биэриэҕиҥ. Билигин тылы биэрэбин оскуолабыт библиотекарыгар Ирина Николаевнаҕа (библиотекарь оонньуута)
Дьэ, эрэ оҕолор, Букубаарбыт эһиэхэ бэйэтин сорудахтарын толортороору кэлбит.
Букубаарбыт сорудахтарын толорорго бэлэмҥит да?
(оҕолор эппиэттэрэ)
Дьэ, саҕалыыбыт.
1 сорудах – буукубаны киэргэтии
2 сорудах – тыллары таһаар
3 сорудах –тылларга оонньуулар
Букубаарбыт кэпсээннэрин олус сөбүлээн аахтыбыт.
1.Күөх буруо унаарар (Мэхээс).
2.Кини сытыы-хотуу уолчаан (Чөөчө).
3.Кини хасааһа ханна баарын чуо билэр ( тииҥ).
4.Эбээм эрэйдээх сынньаннын диэтэ- Тима (Аргыый).
5. Куоска алдьатта диэххэ? Биитэр бэйэтэ алдьанна диэххэ дуу? (Чааскы)
6.Кини дьиэ тутааччы. Дьикти үчүгэй таас дьиэлэри тутар. (Удьуор уустар).
7.Саха норуотун уһулуччулаах поэта, суруйааччыта. Төрөөбүт төрүттэрэ ойуун уустара диэннэр-Таатталар.(Платон Алексеевич Ойуунускай).
8.Вагоҥҥа бэйэтэ олорбут, вагоҥҥа атаһын олорпут(Аввакум атаһа).
Төрөппүттэргэ ыйытыктар
-Букубаар хас страницалааҕый- 95 стр.
-А дорҕоон хаһыс страницаҕа баарый- стр15.
-Дорҕоону көрдөрөр бэлиэ (фишка).
-Оҕо сурунаала (Чуораанчык).
-Оҕо бастакы кинигэтэ (Букубаар, Азбука)
-Тулалыыр эйгэ (Айылҕа)
-Эйэ чыычааҕа (холууп)
-“Дьикти саас” автора (Далан)
-Төгүл таблицата (Пифагор)
-Улуус уруккута (оройуон)
-Саха эпоһа (олоҥхо)
-Саха бастакы летчик дьахтара (Вера Захарова)
-Үөрэх быыһыгар сынньалаҥ (каникул)
Оҕолоор, эһиги оскуолаҕа тугу илдьэ сылдьаргытын төһө билэргитин билигин билиэхпит:
Уруучуканан суруйарга бэлэмниибит биһиги… (тэтэрээт)
Ким эһиги альбомҥутун араас өҥүнэн кырааскалыай … (харандаас)
Уруучука, харандаас угарбар, куруук илдьэ сылдьабын… (пенал)
Көнө-токур көнөнү, сөпкө көнө тардарга, көмөлөһөр биһиэхэ… (линейка)
Сорудаҕы суруйан, төрөппүттэргэ тириэрдэр, халыц хахтаах… (дневник)
Элбэх сонун кэһиилээх, дьикти араас кэпсээннээх, уһун-кылгас хоһооннордоох, суруйарга сорудахтаах… (букубаар)
-Букубаарбыт наһаа үөрбүт уонна эһиэхэ бу хоһоону аныыр. Ону өйдөөн истэбит.
Таптаан миигин аахтыгыт,
Таабырыммын таайдыгыт,
Аны араас кинигэни
Ааҕа сылдьыҥ эһиги.
Умсугуйан үөрэниҥ,
Оскуоланы бүтэриҥ,
Ол эрээри бука бары
Умнаайаҕыт букубаары!
Диэн баҕа санаабын этэн туран, үөрэнээччилэрбэр, оҕолорбор бу туоһу суруктары туттарыахпын баҕарабын.
Туоһу сурук туттарыллар Кытаанах орто оскуолатын 1 кылааһын үөрэнээччитигэр
__________________________________
Саха алпаабытын 40 буукубатын билэн, ааҕарга үөрэнэн “Букубаары” ситиһиилээхтик түмүктээбитинэн. Ааҕааччы буолбуккунан эҕэрдэлиибит!
Учууталыҥ _________________
(туоһу суруктары туттарыы)
Уонна өссө кыһанан үөрэнэргитигэр, элбэҕи ааҕан билиигит күн аайы элбээн иһэригэр
баҕарабын.
Эн биһиэхэ биэрдиҥ билиини,
Эн биһиэхэ үүннэрдиҥ кынаты,
Онтон биһиги аахтыбыт
Атын араас кинигэлэри.
Букубаарбыт барахсан, баһыыба,
Баһыыба бары үчүгэйгэр,
Үчүгэй кэпсээҥҥэр, сэһэҥҥэр
Үчүгэй хоһооҥҥор, ойуугар!
Манан бүгүҥҥү бырааһынньыкпыт түмүктэнэр.
Биһиги үөрүүбүтүн үллэстэ кэлбиккитигэр, күүс көмө буолбуккутугар махталбын тиэрдэбин.