Кыра оҕону ааҕарга үөрэтии (үлэ уопутуттан)

Бэлэмнэнии үлэ.

         Оҕо төрөөбүт тылын бары дорҕоонун ыраастык, чуолкайдык саҥарыахтаах. Саҥата итэҕэстээх буоллаҕына, эрдэ логопедка көрдөрөн, дьарыктаан итэҕэстэрин туоратыахха сөп.

        Оҕо сайдыыта тус – туһунан. Сөпкө сайдан иһэр оҕо 4 сааһыттан бэйэтин аатын суруйарга холонор. Уруһуйугар аата сурулларын сөбүлүүр. Бу кэмнэри таба тайанан үөрэтэр, дьарыктыыр ордук. Буукубаны үөрэтиини оҕо бэйэтэ бэлэм эрэ буоллаҕына, бу сааһыгар саҕалыыр табыгастаах. Буукуба суруллуутун оскуола иннинэ үөрэппэт ордук. Көннөрү бэчээтинэй буукубанан, оһуор ойуулаан илиитин сурукка бэлэмниир үлэлэлэр ыытыллаллар. Оҕо бэйэтэ анал, туспа тэтэрээттээҕэ үчүгэй.

                                         Буукубаны үөрэтии.

        Оҕоҕо алфавит буукубатын барытын тута үөрэтиллибэт. Күүскэ үөрэтии оҕону сылатар, чаҕытар. Ол иһин, кыралаан, биирдии буукубанан үөрэтиллэр. Биир буукубаны хас да күн үөрэтэр көдьүүстээх. Кэлин ааҕарын сэргээтэҕинэ, салгыы бэйэтэ интэриэһиргээн, ааҕа сатыыр буолар.

      Буукубаны үөрэтиини аһаҕас буукубалартан саҕаланар. Саха тылын кылгас, уһун аһаҕас дорҕооннорун тэҥҥэ дьүөрэлээн үөрэтиллэр. Улахан, кыра буукубаларын араастарын сэргэ тутар ордук. Манна оонньуу быһыытынан киллэриллэр: икки үүт үкчү дьону игирэлэр диэн ааттыыр буоллахха, бу түгэҥҥэ уһун аһаҕас дорҕоон буукубаларын: “игирэлэр”, “игирэ буукубалар” диэн ааттыахха сөп. Оччоҕо оҕо өйүгэр түргэнник тиийимтиэ буолар, араара үөрэнэр.

     Бастаан дифтонг үөскүүр бэрээдэгинэн буукубалары үөрэтэр көдьүүстээх: а, аа, ы, ыы, у, уу, о, оо, и, ии, э, ээ, ү, үү, ө, өө. Хас үөрэппит буукубатын оҕо бэчээтинэйинэн суруйар, улахан сурукка көрдөөн булар, буукуба омоонун сабынан, палочкаларынан, пластилинынан оҥорор.

    Бу кэмнэргэ сиэптэрдээх ойуу каассатын оҥорон, буукуба сыһыаран ыйаатаахха оҕо үөрэппитин умнубат буолар.

    Бастакы дьарыктар кылгастар. Сыыйа 15 – 20 мүнүүтэҕэ дылы уһатыллар. Биир – икки күн үөрэтээт, хайаан да маны билиэхтээх, биллэриэхтээхпин диэн буолбатах. Оҕо туругуттан тахсар туһата элбэх.

                                           Сүһүөҕү билиһиннэрии.

      Оҕоҕо туох барыта кырылларын, кылгатылларын туһунан судургутук быһаарыахха наада. Ону аһылыгы үллэстииттэн, үллэрииттэн саҕалыахха сөп.

     Оҕо доҕотторун аатын, оонньуурдарын аатын кыра лоскуй кумааҕыга суруйан сүһүөҕүнэн бысталыахха сөп. Холобур,

                                                     Сүһүөхтэри ааҕыы.

     Оҕо тылы сүһүөхтүү үөрэммитин кэннэ, бүтэй дорҕоон буукубаларын үөрэтиигэ киирэбит.

     Бастаан “С” дорҕоон буукубатын үөрэтиллэр. Бу буукуба туохха майгынныырын булларыллар: ыйга...

     Киһи тыынарыгар элбэх салгын наада. Ол курдук, оҕону аахтарарга уһун аһаҕас дорҕоонтон саҕалыыр табыгастаах. Холобур, аас, ыыс, уус, оос, иис, ээс, үүс, өөс. Хаста да төхтүрүйэн аахтарыллар. Бастаан төрөппүт ааҕар, онтон оҕо үтүктэр. Итинник ньыманан 2 – 3 хатылаан аахтарыллар.

    Кылгас аһаҕас дорҕоону аахтарарга “түргэнник ааҕабыт, эбэтэр саҥарабыт” диэн оҕоҕо быһаарабыт. Холобур: ас, ыс, ус, ос, ис, эс, үс, өс. Онтон сэргэ аахтарабыт: аас – ас, ыыс – ыс, уус – ус... Ол курдук, 2 – 3 аахтарабыт. Төттөрү сүһүөхтэри сатаан аахпытын кэннэ, көнө сүһүөхтэри аахтарар ордук. Түргэнник ааҕар буолаллар. Көнө сүһүөҕү аахтарарга бүтэй дорҕоону чуолкайдык саҥардыллар. Холобур: “суу” диэн сүһүөҕү аахтарарга: ссссс – ууууу, сыыйа холбоон аахтарыллар.  

       Хас биирдии оҕо хаамар – тылланар кэмэ араастаһарын курдук, ааҕыыны баһылааһын хас биирдии оҕоҕо уратылаах.

      Ааҕар буолла да үөрэнэргэ бэлэм диир эмиэ сыыһа. Оҕо оскуолаҕа киирэригэр кэккэ ирдэбиллэр үгүстэр.