Бүлүү улууһун Н.И. Афанасьев
аатынан Бороҕон орто оскуолатын
алын сүһүѳх кылаас учуутала
Мальцева Матрена Андреевна
E-mail: matrandr15@yandex.ru
2022 сыл – үѳрэх эйгэтигэр Ааҕыы сылынан биллэриллибитэ. Биллэрин курдук оҕо билиитэ-көрүүтэ кэҥииригэр, толкуйдуу үөрэнэригэр, тыла-өһө сайдарыгар, сытыы-булугас өйдөөх буоларыгар КИНИГЭ сабыдыала сүрдээх улахан. Оҕо киһи быһыытынан иитиллиитигэр, өй-санаа өттүнэн сайдарыгар искусство уонна литература быһаарар оруолу ылаллар.
Петр Тобуруокабы саха улуу Маршага, Чуковскайа дииллэр. Нуучча оҕото Маршагы, Чуковскайы саҥа хаамар, саҥа тылланар кэмиттэн истэ улаатар. Оттон саха оҕото өйө уһуктуоҕуттан Петр Тобуруокабынан тылланар, арахсыспат аргыс оҥостор. Саха народнай поэта Петр Тобуруокап чуор, чаҕаан хоһоонноруттан, алыптаах остуоруйаларыттан оҕо төрөөбүт литературатын кытта билсиһиитэ, литератураҕа умсугуйуута саҕаланар. Кини айымньыларын аахпатах саха оҕото суоҕа буолуо.
Ол иһин мин салайааччыларбын кытта оҕо сөбүлээн истэр, таптаан ааҕар «Аптаах холбуйачаан» кинигэҕэ киирбит Петр Тобуруокап айымньыларын үөрэтэн көрөргө сананным.
-
АЙЫМНЬЫЛААХ ҮЛЭ ТҮСТЭНИИТЭ
1.1 Петр Тобуруокап – учуутал
Петр Тобуруокап Yөhээ Бүлүүгэ 7 кылааhы бүтэрэн баран, Бүлүүтээҕи учуутал техникумугар үөрэммитэ.
1937 с. педтехникуму ситиhиилээхтик бүтэрэн, учуутал дипломун илиитигэр тутар уонна мантан салгыы олоҕун бүтүннүүтүн бу идэтигэр аныыр. Ол курдук кини өр сылларга ырыа, биология, саха тылын учууталынан, оскуола директорынан, үөрэх чааhын сэбиэдиссэйинэн айымньылаахтык үлэлээбитэ.
Тойоку оскуолатыгар үлэлии сылдьан 1942 с. тылланан туран, сэриигэ барбыта. Ыараханнык бааhыран 1943 с. төннөн кэлэн салгыы оскуолаҕа үлэлээбитэ. Yөрэхтээhин салаатыгар олоҕун 43 сылын анаабыт.
1.2 Петр Тобуруокап – оҕо суруйааччыта
Кини 1947 с. Өктөөп 30 сылыгар аналлаах республикатааҕы литературнай конкурска кыттыбыта. «Буукубалар мунньахтара» уонна «Лыах» диэн айымньылара бастакы бириэмийэҕэ тиксибиттэрэ.
Бу ситиhии айар үлэтигэр улахан суолталаммыта. Ол кэмтэн ыла Петр Тобуруокап оҕо суруйааччытын быhыытынан саха литературатыгар киирбитэ.
1957 с. ССРС суруйааччыларын Союhугар чилиэнинэн киирбитэ. Билиитин-көрүүтүн кэҥэтээри 1958-1960 сс. М.Горькай аатынан Литературнай институт иhинэн үлэлиир Yрдүкү литературнай курстарга үөрэммитэ.
П.Тобуруокап литератураҕа үлэтэ үрдүктүк сыаналанан 1992 с. саха народнай поэтын бочуоттаах аата иҥэриллибитэ.
«Оҕолорго суруйуу оҕо бэйэтэ төhө уустугуй, төhө элбэх киhи өйдүү илик кистэлэҥнээҕий да, эмиэ оччо элбэх кистэлэҥнэрдээх», - диэн этэн турардаах оҕо аймах тапталлаах суруйааччыта Петр Николаевич Тобуруокап.
1.3 Петр Тобуруокап оҕолорго суруйбут кинигэлэрэ
-
Буукубалар мунньахтара (1948)
-
Чаҥый Чаҕаан (1959)
-
Маҥан тииҥ (1959)
-
Ытанньах герой буолбат (1964)
-
Тиэргэннээҕи зоопарк (1969)
-
Чыычаахтар күнү көрсөллөр (1970)
-
Бурҕаллай (1973)
-
Сиибиктэ (1979)
-
Чабырҕах азбука (1980)
-
Тыаҕа олорон (1981)
-
Туллай (1982)
-
Сайын ханна барабын? (1985)
-
Күннүүн оонньуур күөрэгэйдэр (1986)
ОҔО АЙМАХ ДОҔОРО «АПТААХ ХОЛБУЙАЧААН»
«Аптаах холбуйачаан» жанрдараБу хомуурунньугу 1999 с. Оҕо саас уонна Оҕо спордун сылынан кыра саастаах оҕолорго, иитээччилэргэ, төрөппүттэргэ анаан Саха сирин республикатааҕы Оҕо библиотекатын үлэhиттэрэ хомуйан таhаарбыттар.
Кинигэ 224 сирэйдээх, сэргэх ойуулардаах. Хомуурунньук 15 тус-туhунан темалартан турар. Хас тема иhигэр айымньылар жанрдарга арахсаллар: хоhооннор, кэпсээннэр; остуоруйалар, өс хоhоонноро, чабырҕахтар, таабырыннар.
«Аптаах холбуйачааҥҥа» барыта 49 суруйааччы айымньытын киллэрбиттэр. Оҕолорго аналлаах 227 хоhоон, 71 кэпсээн, 14 остуоруйа, 1 Саҥа Дьыллааҕы оонньуу, өс хоhоонноро, чабырҕахтар, таабырыннар хомуллубуттар.
-
-
«Аптаах холбуйачаан» бастыҥ суруйааччылара
-
Саамай элбэх оҕолорго аналлаах айымньыны маннык суруйааччылар айымньыларыттан ылбытттар: К.Туйаарыскай (20), П.Тобуруокап (19), Е.Макаров (19), Е.Васильев (18), С.Данилов (16), Баал Хабырыыс (16), Г.Данилов (16), А.Кондратьев (14), П.Дмитриев (13), И.Эртюков (12).
Икки бастыҥ оҕо поэтын хоhооннорун тутула
|
|
1-10 строкалаах хоhооннор
|
10-20 строкалаах хоhооннор
|
20-30 строкалаах хоhооннор
|
30-60 строкалаах хоhооннор
|
60-357 строкалаах айымньылар
|
|
П.Тобуруокап
|
1
|
13
|
2
|
-
|
3
|
|
К.Туйаарыскай
|
5
|
10
|
1
|
4
|
-
|
|
|
|
|
|
«Барабыай» (31)
«Элэстээн» (42)
«Таабырын» (49)
«Тобох буук.» (57)
|
«Уон» (112)
«Моруос» (179)
«Чабырҕах» (357)
|
2.3 П.Тобуруокап «Аптаах холбуйачаан» хомуурунньукка киирбит айымньылара
Хомуурунньукка суруйааччы 19 айымньыта киирбит:
-
Хатыҥ.
-
Тэтиҥ.
-
Бараан.
-
Хаас.
-
Кус.
-
Эрдэ турбут оҕолор.
-
Биирдэ Мэник туохтаабыт.
-
Табахсыт.
-
Мэнигийээн Мэникчээн.
-
Танюша туhунан.
-
Атаах оҕо эрэйдээх.
-
Моруос оҕонньор.
-
Саҥа Дьыл киэhэтэ.
-
Харыйа.
-
Улаатарым буоллар мин.
-
Билэр букваларым.
-
Уон.
-
Тоҕо?
-
Чабырҕах азбука.
-
ПЕТР ТОБУРУОКАП «АПТААХ ХОЛБУЙАЧААН» КИНИГЭҔЭ КИИРБИТ
АЙЫМНЬЫЛАРА ТЕМАНАН НААРДАНЫЫЛАРА
«Аптаах холбуйачаан» 15 темалаах. Петр Тобуруокап айымньылара 8 түһүмэҕинэн наардаммыттар:
II тема. Yүнээйилэрбит араастара.
III тема. Дьиэ эргиннээҕилэр.
VIII тема. Оҕо-оҕо эрдэххэ.
IX тема. Yчүгэйи оҥоруом, куhаҕаны ончу умнуом.
XI тема. Кэрэ-бэлиэ күннэр.
XII тема. Оскуолаҕа киириэхпит.
XIII тема. Билии-көрүү аартыга.
XV тема. Таабырыннар, чабырҕахтар, өс хоhоонноро.
П.Тобуруокап элбэх айымньылара сиэр-майгы, оскуола, дьиэ кыылын
уонна бэлиэ күннэр темаларыгар анаммыттар
3.1 II тема. Yүнээйилэрбит араастара (2 хоhоон)
ХАТЫҤ ТЭТИҤ
Ырыаҕа ылламмыт, Чуумпуга тураҥҥын
Хоhооҥҥо холбоммут Туохтан эн куттанныҥ?
Маҥанчаан хатыҥым, Сэбирдэх сүрэххин
Мааныгын даҕаны! Тэлибир хамсаттыҥ?
Yп-үрүҥ туоскуттан Биhиги эйигин
Yүт-сүөгэй кэлииhи, Букатын тыыппаппыт,
Сэбирдэх аайыттан Муодалыыр, алдьатар,
Күөх былаат үүнүүhү! Мутуккун тоhутар
Мэниктэр буолбаппыт.
Суруйааччы оҕолорго мас уратытын бэрт хомоҕой тылларынан быhааран биэрэр: хатыҥ – маҥанчаан, тэтиҥ – тэлибирэс. Тыыннааҕымсытыы, тэҥнээhин, эпитет курдук уус-уран ньымалары туттар буолан, оҕоҕо чугас, өйдөнүмтүө хартыыналар айыллаллар. Тэтиҥ мас тэлибирии турар сэбирдэҕин сүрэҕэ куттанан тэлибир хамсыырыгар тэҥниир, хамсыыр-харамайы, оту-маhы аhынар, харыстыыр санааны иҥэрэр.
3.2 III тема. Дьиэ эргиннээҕилэр (3 хоhоон)
БАРААН ХААС КУС
Хара бараан, Иитийэх да хаас – Бу кус
Хара бараан Син биир хаас: «Куhаҕан кусчаан» буолбатах,
Аhы бары Тумса да болтоҕор, Бу кус
Аhаан баран, Түөhэ да томтоҕор, «Эриэн моой» да буолбатах,
Өссө топпот, Кыhыллаах атахтаах, Бу кус
Тохтообот, Кырыылаах кынаттаах. Хаар курдук маҥан,
Ийэккэтин ыҥырар, Бу кус
Ийэккэтин ыксатар. Кустан бары улахан!
П.Тобуруокап «Тиэргэннээҕи зоопарк» диэн хомуурунньугуттан 3 хоhоон киирбит. «Бараан» хоhоонугар оҕолорго маарыннаhар тыллары билиhиннэрэр: бараан – баран. Маны таhынан «Кус» хоhооҥҥо атын айымньыларга интэриэhи үөскэтэр: «Куhаҕан кусчаан» (Г.Х.Андерсен «Гадкий утенок»), «Эриэн моой» (Д.Н.Мамин-Сибиряк «Серая шейка»).
3.3 VIII тема. Оҕо-оҕо эрдэххэ (1 хоhоон)
ЭРДЭ ТУРБУТ ОҔОЛОР
Эрдэ турбут оҕолор
Элбэхтик да оонньууллар,
Хойут турар оҕолор
Куоттараахтаан ытыыллар
Эрдэ турбут оҕолор
Мээчик хапса сылдьаллар,
Хойут турар оҕолор
Кус сыгынньах сыталлар.
Петр Тобуруокап саамай биллэр хоhоонунан элбэх көлүөнэ ыччат иитиллэн тахсыбыта саарбаҕа суох. Бу хоhоону иhиттэҕинэ оҕо бэйэ бодотун тардынар, эрдэ тура үөрэнэр, таптыыр оонньуутун куоттарыан баҕарбат.
3.4 IX тема. Yчүгэйи оҥоруом, куhаҕаны ончу умнуом (5 хоhоон)
ТАНЮША ТУҺУНАН
- Тапталлаах сиэникээм,
Танюша биэбэкээм,
Чааскыта сууйсуhууй,
Ыскаапка уурсуhууй!
- Сакалаат биэрдэргин
Сууйсуhуох этим син.
Народнай поэт, опыттаах педагог кыраҕы хараҕынан көрөн, оҕолор ортолоругар баар итэҕэhи-быhаҕаhы оҕоҕо тиийэр гына судургутук, аhаҕастык ойуулуур, бу алҕаhы хатылаабатын курдук өйдөтөр. Бу темаҕа өссө киирбиттэр:
«Биирдэ Мэник туохтаабыт»,
«Табахсыт»,
«Мэнигийээн Мэникчээн»,
«Атаах оҕо эрэйдээх».
3.5 XI тема. Кэрэ-бэлиэ күннэр (3 айымньы)
ХАРЫЙА
Күөх,
Күөхтэн күөх
Күөгэйэр-нуоҕайар
Күтүр улахан,
Баай
Барҕа тыам
Маанылаах маhа
Байбарыын харыйам!
Бу
Сүүс араас
Сүр кэрэ киэргэллэргин
Сүгэн-көтөҕөн, иилинэн,
Биhиэхэ күүлэйдии кэлбиккэр,
Биhиги хоспутун киэргэппиккэр
Итии,
Эрчим сүрэхтэн,
Эдэркээн көлүөнэттэн
Эйэҕэстэн эйэҕэс
Эҕэрдэ!
Оҕо аймахха Саҥа Дьыл үөрүүтүн-көтүүтүн бэлэхтиир маанылаах мас «Харыйа» диэн хоhоон лаглайбыт харыйаны санатар тас көстүүлээх. Поэт оҕону хоhоон форматыгар болҕомтотун уурарыгар үөрэтэр.
Маны таhынан «Саҥа дьыл киэһэтэ» хоһоон,13 хоһоонтон турар (179 строка) «Моруос оҕонньор» диэн Саҥа Дьыллааҕы оонньуу киирбит. Оҕолор бу оонньууну испэктээкил курдук оонньоон көрдөрүөхтэрин сөп.
3.6 XII тема. Оскуолаҕа киириэхпит (3 айымньы)
УЛААТАРЫМ БУОЛЛАР МИН
Улаатарым буоллар мин
Оскуолаҕа барыа этим,
Кинигэбин, тэтэрээппин
Киртиппэккэ тутуо этим.
БИЛЭР БУКВАЛАРЫМ
Мин А диэни билэбин:
Yөhэ өттө уhуктаах,
Алын өттө атахтаах,
Ортотунан туорайдаах.
Бу хоhооннору оскуола боруогун атыллыыр кыракый уолаттар уонна кыргыттар сылын аайы ааҕан чоргуталлар. Оҕо аан маҥнай «А» букваттан саҕалаан ааҕар, «1» сыыппараттан ахсааны суоттуурга үөрэнэр. Бу билии-көрүү дойдутугар киириигэ улахан үрдэл, кыайыы. П.Тобуруокап оҕо билиигэ, сайдыыга, сырдыкка тардыhыытын, үөрэнэр баҕа санаатын итэҕэтиилээхтик ойуулуур.
П.Тобуруокап «Уон» хоhоонугар кыра оҕолорго анаан 1-тэн 10-ҥа диэри тэттик 10 хоhоону айбыт (112 строка). Кини хоhооннорунан улааппыт көлүөнэ учууталлар бэйэлэрэ эмиэ айарга холоммуттар. Холобура, Бүлүү педучилищетын преподавателэ Аммосова Татьяна Прокопьевна хоhоонноругар элбэх маарыннаhар өрүттэр баалларын бэлиэтии көрдүм. Математика учуутала буолан арыый тыла-өhө судургу.
ИККИ ИККИ
(П.Тобуруокап) (Т.Аммосова)
Хааман-хааман кэлэрбэр Харахтарым – көрөрбөр,
Атахтарым иккилэр, Кулгаахтарым – истэрбэр,
Дайбаан-дайбаан биэрэрбэр Атахтарым – хаамарбар,
Илиилэрим иккилэр, Илиилэрим – дайбыырбар,
Эhигини көрөрбөр Иккилиилэр, доҕоттоор.
Харахтарым иккилэр,
Кэпсииргитин истэрбэр
Кулгаахтарым иккилэр.
БИЭС БИЭС
(П.Тобуруокап) (Т.Аммосова)
Биир илиибэр тарбаҕым Ааҕыым эрэ илиибэр
Билэҕин дуо хастарый? Тарбахтарым хастарын;
Бастакыта – ылгыным, Бииртэн салҕаан бардарбын,
Иккис тарбах – аата суох, Биэскэ кэлэн тохтуоҕум:
Yhүс тарбах – ортоку, Маҥнай ааттыам ылгыммын,
Төрдүс тарбах сөмүйэ, Иккиhинэн – аата суох,
Бэhис тарбах – эр бэрдэ Yсүhүнэн – ортоку,
Эрбэх бөҕөс бэйэтэ! Төрдүhүнэн – сөмүйэ,
Бэсиhинэн – эрбэҕим.
3.7 XIII тема. Билии-көрүү аартыга (1 хоhоон)
ТОҔО?
Тоҕо күммүт тыгарый?
- Сирбит сылаас буоллун диэн.
Тоҕо сирбит сылыйар?
- Бурдук бөҕө үүннүн диэн.
Тоҕо бурдук үүнэрий?
- Килиэп, буулка буолуум диэн.
Тоҕо буулка буоларый?
- Оҕом аhаан тоттун диэн.
Тоҕо тото сатыыбыный?
- Күүстээх-уохтаах буолуум диэн.
Тоҕо күүстээх буолабыный?
- Тракторы ыытыым диэн,
Самолёкка көтүүм диэн,
Муораларга устуум диэн,
Киhи бэрдэ буолуум диэн.
Биллэрэр суолталаах хоhоонноро оҕоҕо тулалыыр эйгэтин уонна олох муудараhын билиhиннэрэллэр. Буола турар быhыы-майгы дьиҥнээх хартыынатын тиэрдээри, хардарыта кэпсэтиини (диалог) киллэрэр. «Тоҕо?» хоhооҥҥо бу сиргэ сылаас, сырдык күнтэн кэлэрин, олоххо туох барыта кэлэр кэскил туhугар оҥоhулларын өйдөтөр. Суруйааччы хоhоонноро чуолкай ритмнээх буоланнар, оҕо өйүгэр түhүмтүөлэр. Онон кыра да саастаах оҕо бу хоhоону өйүгэр хатыыр.
3.8 XV тема. Таабырыннар, чабырҕахтар, өс хоhоонноро (1 айымньы)
ЧАБЫРҔАХ АЗБУКА А
Иирбэ-талба эриллэҕэс, Аана
Истээн-тастаан бүгүллэҕэс, Алаадьылаары,
Тоҕус төгүл тоhуттаҕас, Арыылаан
Токур-бокур олуллаҕас Аhатаары.
Тыллаах буолар чабырҕах. Ампаарга ааhаары,
Ааны аhаары:
Ҕ -Аа!
Оҕус саҕа буолуоҕун Айака!
Оҕо баҕа баҕарбыт, Аата!
Аҕа баҕа буойбутун Ааммыт
Оҕо баҕа утарбыт. Ааныттан
Оҕус саҕа буолаары Аhыллыбат,
Оҕо баҕа үллүбүт. Абатын даа! – диэтэ,
Хабах саҕа буолаатын… Аа-дьуо хаамта.
Хаҕа хайа ыстаммыт!
Түмүк темаҕа «Чабырҕах азбука» хомуурунньукка 40 хоһоон-чабырҕах киирбит (357 строка). П.Тобуруокап сахалыы алфавиты чабырҕах нөҥүө оҕоҕо биллэрэр соругу тутуспут. Поэт бэйэтэ этэринии «чабырҕахсыт тыла сымса, сытыы, ыраас, уhун буолуох тустаах». Оҕо дикцията, тыынара, тыла имигэс буолара элбэх эрчиллииттэн тахсар. Ону педагог сытыы хараҕынан таба көрөн, кэлэр ыччакка суруйан хаалларбыт сүдү айымньытын быhыытынан сыаналыахтаахпыт.
Түмүк
Петр Тобуруокап идэтинэн учуутал буолан, литератураҕа оҕо суруйааччытын быhыытынан киирбитэ. Ол кэмтэн билиҥҥэ диэри хаhыс да көлүөнэ оҕо аймах Петр Тобуруокап ырыатын-хоhоонун, чабырҕаҕын, остуоруйатын, кэпсээнин кытта тэҥҥэ тулалыыр эйгэтин арыйар, төрөөбүт литературатын кытта билсэр.
Педагог-поэт кырачаан ааҕааччы уйулҕатын, өйүн-санаатын үчүгэйдик билэр буолан, кини хоhоонноро оҕолуу чаҕаан куоластаахтар, кыраҕы харахтаахтар, чуор кулгаахтаахтар.
Ол да иhин Петр Тобуруокап үгүс айымньылара үөрэх кинигэтигэр, оҕолор хомуурунньуктарыгар киирэннэр, детсадка, оскуолаҕа үөрэтиллэллэр, үүнэр көлүөнэни билиигэ-сайдыыга сирдииллэр.
П.Тобуруокап «Аптаах холбуйачаан» хомуурунньукка киирбит айымньыларын үөрэтэн баран маннык түмүккэ кэллим:
1. «Аптаах холбуйачаан» 224 сирэйдээх, 15 тус-туhунан темалаах. Хомуурунньукка барыта 49 суруйааччы айымньытын киллэрбиттэр. Оҕолорго аналлаах 227 хоhоон, 71 кэпсээн, 14 остуоруйа, 1 Саҥа Дьыллааҕы оонньуу, өс хоhоонноро, чабырҕахтар, таабырыннар хомуллубуттар.
2. Саамай элбэх оҕолорго аналлаах айымньыны маннык суруйааччылар айымньыларыттан ылбытттар: К.Туйаарыскай (20), П.Тобуруокап (19), Е.Макаров (19).
3. П.Тобуруокап уонна К.Туйаарыскай хоhооннорун тэҥнии тутан көрдөххө, П.Тобуруокап айымньылара бөдөҥнөрүнэн сөхтөрөллөр: «Уон» (10 хоhоон, 112 строка), «Моруос оҕонньор» (13 хоhоон, 179 строка), «Чабырҕах азбука» (40 хоhоон, 357 строка).
4. Хомуурунньукка суруйааччы 19 айымньыта киирбит. Кинигэ 15 темалааҕыттан 8 түhүмэҕэр наардаммыттар. П.Тобуруокап элбэх айымньылара сиэр-майгы, оскуола, дьиэ кыылын уонна бэлиэ күннэр темаларыгар анаммыттар.
5. Саамай элбэх хоhооно «Yчүгэйи оҥоруом, куhаҕаны ончу умнуом» түhүмэххэ киирбит, 5 айымньы. «Оскуолаҕа киириэхпит» - 3, «Дьиэ эргиннээҕилэр» - 3, «Кэрэ-бэлиэ күннэр» - 3.
6. Саамай бөдөҥ, 40 хоһоон-чабырҕах киирбит «Чабырҕах азбука» (357 строка) айымньыта бу хомуурунньукка киллэриллибитэ хайҕаллаах. 2010 с. тахсыбыт «Бүөтүр Тобуруокап» 1 том кинигэтигэр киирбэккэ хаалбыта хомотор.
7. «Уон» хоhоонугар маарыннатан учуутал идэлээх Т.П.Аммосова хоhоон айбыта биллэр.
8. 1999 с. кыра саастаах оҕолорго, иитээччилэргэ, төрөппүттэргэ анаан республикатааҕы Оҕо библиотекатын үлэhиттэрэ хомуйан таhаарбыт «Аптаах холбуйачаан» хомуурунньукка Петр Тобуруокап биир бастыҥ автор быhыытынан киирбитэ кини чахчы ОҔО АЙМАХ ТАПТАЛЛААХ СУРУЙААЧЧЫТА буоларын дьэҥкэтик дакаастыыр.
Туhаныллыбыт литература
-
Айымньылар /Бүөтүр Тобуруокап. /Хомуйан оҥордулар: Л.П.Тобуруокаба, Д.Ф.Наумов, Н.Н.Тобуруокап. Дьокуускай: Бичик, 2010.
-
Аммосова Т.П. Бииртэн уоҥҥа диэри. Дьокуускай: Бичик, 2003.
-
Аптаах холбуйачаан /Хомуйан оҥордо Г.А.Кирова. Дьокуускай: Бичик, 1999.
-
Васильева Д.Е. Народные писатели Якутии. Якутск: Бичик, 1995.
-
Саха народнай поэта Петр Тобуруокап /Хомуйан оҥордулар: П.П.Одорусов, Л.П.Тобуруокаба, Н.Н.Тобуруокап. Дьокуускай: Бичик, 2004.
-
Слепцова А.Д. – Туобу Аана. Сиэннэрбэр суруйааччылары сэhэргиим. Дьокуускай: Бичик, 2008.
