Колесова Ульяна Николаевна
учитель начальных классов
МБОУ "Бердигестяхская СОШ с УИОП им. А. Осипова"
учитель начальных классов
МБОУ "Бердигестяхская СОШ с УИОП им. А. Осипова"
с. Бердигестях Горный улус
Кылааhа: 2 кылаас
Уруок тиэмэтэ: Леонид Андреевич Попов «Туллук» хоhооно
Уруок кинигэтэ: 2 кылаас «Төрөөбүт саңабыт» аа5ыы учебнига
Уруокка туттуллар көрдөрөр-иhитиннэрэр тэриллэр: компьютер, проектор, докуменкамера.
Сыала уонна педагогическай соруктара:
- бөлөххө үлэлиир дьо5уру сайыннарыы;
-бэйэ-бэйэни болђойон истэргэ, санааны аһађастык этэргэ иитии;
-толкуйдуур, ырытар, кэтээн көрөр дьођурдарын саңаны билэргэ туһаныы;
-төрөөбүт дойду кэрэ көстүүлэригэр харыстабылы иңэрии.
|
Тустаах үөрэх кууруhун үөрэтии түмүгэ
|
|
|
Үөрэх сатабылларын сайыннарар түмүгэ.
|
Ытык өйдөбүллэрин үөрэнээччигэ иңэрии сатабыла:
Бэйэни салайынар-дьаhанар сатабыл:
Билэр-көрөр сатабыл. Сүрүн үөрэнэр сатабыл.
Бодоруhар сатабыл:
|
|
Үөрэтии көрүңнэрэ, ньымалара
|
Бөлө5үнэн, индивидуальнай.
|
Үөрэтии сүрүн ис хоhооно:
|
Уруок этаптара
|
Ытык өйдөбүллэри иңэрии түмүгэ (личностные результаты)
|
Бэйэни салайынар-дьаhанар сатабыл (регулятивные действия)
|
Билэр-көрөр сатабыл. Сүрүн үөрэнэр сатабыл (познавательные действия)
|
Бодоруhар сатабыл (коммуникативные действия)
|
-О5олор уруокка бэлэмнэрин бэрэбиэркэлээhин.
- Үтүө күнүнэн. Бүгүңңү уруокпутугар ыалдьыттар кэллилэр.
2. Умсугутуу, угуйуу.
- өс хоhооннорун
ситэрэн этии:
- сомо5о домохтору ситэр:
1. Айахха киирбиччэ (толкуйдаабакка)
2. Ата5а сири билбэт буолбут (үөрбүт)
3. Булбутун муннун анныгар (көңөс)
4. Илиитэ сал5аа (көмөлөс)
-таабырыны таай:
Тиэргэним иhигэр үрүң түү мээчиктэр төкүнүhэ сылдьаллар (туллук)
-Туллук туhунан билэ5ит дуо?
-Билбэт буоллахпытына хантан булуохпутун сөбүй? (о5олор энциклопедияны туhаналлар)
Докуменкамеранан көрөллөр
-Тугу биллибит? (о5олор аа5ыылара)
3. Тиэкиhи кытта үлэ.
О5олор «Туллук» тиэкиhинэн үлэлииллэр.
-бөлөђүнэн үлэ
а) аа5ыы
-тиэкиспит ис хоhоонун үчүгэйдик өйдөөтүгүт дуо?
б) тиэкис ис хоhоонунан ыйытыы толкуйдуубут
в) тиэкискэ сорудах толкуйдуубут
-Эн толкуйдаабыт соруда5ың ханнык предмети кытта сибээстээх буолуо дии саныыгын?
4.Сынньалаң (туллук туhунан ырыа5а хамсаныылар)
5. Хоhоону ырытыы.
-суруйааччылар мэтириэттэрэ
(эhиги бу суруйааччылары барыларын билэ5ит, кинилэр айымньыларын аахпыккыт) Бүгүн биhиги Л.А.Попов «Туллук» диэн хоhоонун аа5ыахпыт.
-Леонид Андреевич Попов биографията
-Туллук хоhоону аудиозаписька истии (Кушнир метода)
- сорудах: хоhоону аа5а олорон билбэт тылларгытын аннынан тардың
(до5уур, аргыар, тумара, толон, быыра, быданным)
-тылдьытынан үлэ
(дуоска5а проекторынан көрдөрүү
-хоhоону ырытыы:
1) Саас кэлэн иhэрин биhиэхэ аан бастаан ханнык көтөр биллэрэрий? Туллук – саас илдьитэ. Көтөрдөртөн аан бастаан кэлэр.
2) Туллугу ким көрбүтэй? Ханна? Хайдах этилэрий?
3) Хоhоон бастакы 4 строкатын искитигэр аа5ың эрэ. Ким дор5уччу аа5ан иhитиннэриэ5эй? (О5о аа5ыыта)
Ыйытыы: то5о до5уурга туттарбата5ыттан үөрбүтүй? (до5уур диэн тылы тылдьыттан булуу, ойуутун көрдөрүү, урут ас-үөл суох бириэмэтигэр сииллэр этэ)
4) аргыар – тылдьыттан булаллар.
Аны салгыы 4 строканы аа5абыт. Ким аа5ан иhитиннэриэй?
Ыйытыы: То5о барарый, ханна барарый? (үөрүнэн сылдьар)
5) Тумара, толон – тылдьыкка булаллар.
Ыйытыы: То5о туундара5а тоңмокко, тумара5а муммакка диэбитэ буолуой? (туундара туhунан) (түүтэ, өңө, көрүңэ,
6) Быыра, быданным диэн тыллары тылдьыттан булаллар.
Саха сирэ, быраhаай, саңа дойду, дорообо!
Ыйытыы: то5о маннык этэрий? Кини Саха сиригэр тохтообот. Хоту барар.
6. Сыаналаныы.
- туох саңа арыйыыны оңордугут? (хас этиилэрин аайы «туллук» ойуута сыhыарыллар.
Бу курдук туллуктар үөрүнэн көтөллөр.
7. Дьиэ5э үлэ.
|
Уруокка бэлэмин хонтуруолланар.
Учууталы бол5ойон истэр.
Аа5ыы уруогар өбүгэлэрин төрүт тылларын билэр сатабылларын сайыннарар.
Тулалыыр эйгэ туhунан билии-көүү аа5ыы көмөтүнэн кэңиирин-дириңиирин өйдүүр.
Айыл5а уонна киhи бэйэ-бэйэлэрин кытта быстыспат ситимнээхтэрин өйдүү үөрэнэр.
Айымньы ис хоhоонун бэйэтин ис туругар чугастык ылыныыта, дор5оонноохтук аа5ыыта.
Тиэкис ис хоhоонунан ыйытыы толкуйдуур.
Саха тылын предметин нөңүө төрөөбүт тыл сүмэтин иңэринэр.
Музыканан хамсаныыта.
Саха биллиилээх суруйааччыларын хаартысканан көрөн билиитэ уонна чопчу этиитэ.
Төрөөбүт тыл-сайдар тыл буоларын итэ5эйэр.
Үөрэнээччи бэйэтин санаатын этэр.
Строка аайы о5о сүрүн санаатын быhаара үөрэнэр.
Уруокка ылбыт билиитин чопчулуур.
Туллук туhунан кэпсээн айан кэл.
|
Бэйэтин билиитин байытарыгар дьулуhар. Толкуйдуур дьо5урун сайыннарар.
-Тылын сайыннарар сыалы-соругу таба туруорунар.
-тугу билэрин-билбэтин, тугу ситэри үөрэтиэхтээ5ин арааран өйдүүр.
О5о өйүн-санаатын сааhыланарыгар уонна билиитин хаңатарыгар сыал-сорук туруорунарын ситиhии.
О5о тиэкиhи бол5омтолоохтук аа5ыыта, сөптөөх ыйытыыны толкуйдааhына.
Төрөөбүт дойду айыл5атын кэрэтин тиэкистэн таба булан о5олорго сөптөөх соруда5ы биэрэр.
Ѳй- санаа атастаhыытыгар сатаан үлэлииргэ кыhаллар.
Төрөөбүт дойду айыл5атын кэрэтин тиэкистэн таба булан о5олорго сөптөөх соруда5ы биэрэр.
Бол5ойон истэр дьо5урун сайыннарар
Тыл бар5а баайа дириңин өйдөөн билиитин хаңатарга дьулуhар.
Тиэкис тутулун, ис хоhоонун өйдөөн быhаарар.
Ойуулуур-дьүhүннүүр тыллар суолталарын быhаарыылаах тылдьыттан булан туhанар.
|
О5о учууталы кытта кэпсэтиигэ киирэн тылын байытар дьайымалын сайыннарар.
Атын источниктартан бэйэтигэр сөптөөх матырыйаалы булуута, бэлиэтээhинэ.
О5о былаанныыр дьо5урун сайыннарар, салгыы дьарыгын-дьайыытын бэйэтэ оңостор оруолун өйдөөhүнэ.
Тиэкис ис хоhоонугар сөп түбэhэр эппиэти биэриитэ.
Төрөөбүт тыл баайын саңатыгар-иңэтигэр туттарга дьулуhар.
Инники уруоктарга үөрэппит билиитигэр оло5урар.
Билбэт түгэнигэр атын матырыйааллары таба туhанар.
Тулук туhунан билэр-көрөр дьо5ура сайдар
Кэпсэтиигэ кыттыhар.
-Аахпытыгар уонна тус уопутугар оло5уран, тэңниир, ойуулуур, тиэксинэн үлэлиир.
-Уус-уран айымньыны ырытыы кэмигэр бодоруhуу сиэрин тутуhан, бииргэ үлэлиир кыахтанар.
Уопсай ыйытыыга хоруйдуурга, атын о5о этэрин сатаан истэ үөрэнэргэ олук уурар.
Уруокка туллук туhунан туох саңаны билбитин иhитиннэрэр, санаа атастаhар.
|
О5о этэр санаатын бол5ойон истэр уонна бэйэтэ тугу саныырын сааhылаан этинэр.
-Бөлөххө үлэлэhэр, санааны толору этэр.
-Кэпсэтэр кэмңэ бэйэ көрбүтүн, истибитин сиhилии сэhэргиир.
Бииргэ үөрэнэр-алтыhар о5олоругар убаастабыллаахтык сыhыаннаhыыта.
О5о5о биэрбит ыйытыытыгар сөптөөх эппиэти биэрэллэрин ситиhэр уонна кэпсэтии сиэрин тутуhар.
Бииргэ үлэлиир о5олорун кытта алтыhар.
Кэпсэтэр киhитин истэр.
-Кэпсэтиигэ истии култууратын тутуhар. Кэпсэтии сыалын-соругун, о5о, учуутал этэр санаатын, кэпсэтии ис хоhоонун өйдүүр.
Кэпсэтиини то5оостоохтук кө5үлүүр, са5алыыр, түмүктүүр.
Бөлөххө хайдах үлэлээбитин сыаналанар.
|
Туллук
Мин биир сарсыарда бэрт эрдэ уhугуннум. Арай истибитим, таhырдьа туллук саңарар. Туллук – кэрэ чыычаах. Туллук – о5о аймах до5оро. Туллук – саас илдьитэ.
- Оо, туллук кэлбит, - диэн о5онньордуун – эмээхсинниин, о5олуун – уруулуун бары үөрэ этэллэр.
Туллук саас эрдэ кэлэр. Туллуктар үөрүнэн көтөллөр. От сыатын тоңсуйан сииллэр. Туллуктар хаарга атахтарын суолун хааллараллар.
Уhун кыhын кэнниттэн саас барахсан кэлэрэ үчүгэй да5аны! Ити кэрэ кэми бастаан туллуктар а5алар курдуктар.
До5уур* албын туhа5ар Леонид Андреевич Попов
Туттарбатым, до5оттоор,
Тунал-маңан халлааңңа,
Туойа-ыллыы көттүм бу!
Маңан хаары кытары
Бааралаhан барабын,
Аргыар* тыалы кытары
Аргыстаhан ылабын…
Туундара5а тоңмокко,
Тумара5а* муммакка,
Толон* са5а бэйэкэм
Туналыйан истэ5им…
Былыттары быыhынан
Быыра* охтуу быданным*.
Саха сирэ, быраhаай,
Саңа дойду, дорообо!
